Hemipleji- beyin felci- stroke hastalığı nedir?

Beyin felci beyindeki damarların tıkanması ya da kanaması sonucunda ortaya çıkan bir hastalıktır. Bu hastalıkta hipertansiyon, şeker hastalığı, kalp hastalığı gibi ek bir sistemik hastalığı olan kişide ani tansiyon yükselmesi ile vücudun herhangi bir damarında ya da kalpte emboli (tıkanıklık yapan damar içindeki hücre toparlanması) oluşarak  beyin damarlarına gider ve beyin damarlarında tıkanıklığa neden olur. Bu damarlarda kan akımı durur. Kan akımının durduğu süreçte beyinde tıkanan damar yapısının çevresinde beslenen sinir hücreleri beslenemez ve hipoksik (oksijensiz) kalır. Beslenemeyen sinir hücreleri kısa süre içinde fonksiyonlarını kaybeder ve ölür. Aynı sinir hücresi (nöron) hasarı beyinde herhangi bir damar patalojisinin sonucu beyin kanaması ile de ortaya çıkabilir. Bu damar hasarina da ileri yaşta görülebilen hipertansiyon, şeker hastalığı (diabetes mellitus) ve daha genç yaşlarda da ortaya çıkabilen anevrizma gibi damarsal hastalıklar da neden olabilir.

Beyin vücudumuzun tüm diğer bölgelerinin çalışmasını kontrol eden organımızdır. Mesela beynimizin sağ tarafı, vücudumuzda sol kolumuz ve sol bacağımızın, hatta gövdemizin sol tarafının yönetimini sağlar. Beynimizin sol tarafı da vücudumuzun sağ tarafının kontrolünü sağlar. Eğer beyinde tıkanan damar sağ tarafta bir damarsa, tıkanıklığı genişliğine göre vücudumuzun sol tarafında güçsüzlük gelişir. Yani tutulan taraf kol ve bacakta güçsüzlük, yürüyememe, konuşamama, yutma güçlüğü hatta gövdeyi dik tutamama sorunları olabilir. Eğer beyinde iki taraf da etkilenmişse, nöronlar yani sinir hücreleri her iki beyin yarısında da hasar görmüşse her iki kol ve her iki bacağı, tüm gövdeyi etkileyebilir.

Genellikle ileri yaşta hipertansiyon, şeker hastalığı, kalp hastalığı, kolesterol yüksekliği, boyun damarlarında tıkanıklık gibi ek sistemik hastalığı olan kişilerde ortaya çıkabilir. Anevrizma gibi beyinde görülebilen damar hastalıkları daha genç yaşlarda da beyin kanamasına neden olarak aynı klinik tabloları etkilenen beyin bölgelerine göre ortaya çıkarır.

Tutulan beyin bölgesine tek taraflı güç kaybı ( hemipleji), iki taraflı güç kaybı (bilateral-iki taraflı hemipleji, ya da sadece tek bir kolun, tek bir bacağın güçsüzlüğü durumları, sadece konuşamama ibi klinik tablolar ortaya çıkabilir. Tüm bu klinik tablolara göre hastaya nöroloji , kardiyoloji ya da gerekliyse başka tıbbi bölümler tarafından ilk tedaviler uyguylanır, sonrasında fiziksel tıp ve rehabilitasyon hekiminin başında olduğu fizik tedavi ve rehabilitasyon ekibi tarafından tedavi planı yapılarak hsta takip edilir.

Hemipleji- beyin felci- stroke hastalığı hastada hangi klinik bulgulara, hangi sorunlara neden olur?

Hastanın etkilenen beyin bölgesindeki genişliğe ve etkilenen bölgenin yerine göre hastanın klinik tablosu, hastalığının şekli ortaya çıkar.

Kas gücü kaybı – spastisite- tonus azalması: Hastanın beyninin sol tarafı tutulduysa (kanama ya da tıkanıklık) tutulan bölgenin büyüklüğüne göre sağ taraf kol ve bacağında güç kaybı ve hareketsizlik ortaya çıkabilir. Daha küçük bir bölgeyse sadece kol ya da bacak etkilenebilir. Beynin sağ tarafı etkilendiyse saynı klinik tablo sol tarafta ortaya çıkabilir. Bununla birlikte önce aşırı kaslarda gevşeme nedeniyle hiç tuttamama 1 ay ya da biraz daha fazla süre geçtikten sonra aşırı kasılma başlayabilir. Aşırı kasılma bazı durumlarda iyi olabilir,mesela bacağı yere basmak için kullanmak amaçlı işe yarayabilir. Kolda aşırı kasılma hiçbir şekilde iyi olmaz. Kolda elde hareket etme özelliği yeniden çıkabilecekse de aşırı kasılırsa çıkamayabilir. Bu aşırı kasılaya spastisite denir. Mutlaka tedavi edilip duruma bakmak gerekir. Tabii bu kasılma tedavisi 3-6 ay arasında yapılmalıdır, bazı kaynaklarda 6 aydan sonra yapılması gerektiği yazar ancak erken yapılmasının bir zararı yoktur. Bu konuda deneyimli bir fizik tedavi doktoru tarafından bunun tedavisinin doğru zamanı belirlenebilir.

• Konuşma- yutma- idrar kaçırma bozukluğu: Kollarda ve bacaklarda güç kaybı, kasılmama (tonus düşüklüğü), aşırı kasılma (spastisite) gibi durumların yanında hastaların idrar kaçırma, konuşamama, yutma bozukluğu gibi şikayetleri olabilir. Bu durumlarda hastanın klinik düzeyine göre farklı tedaviler fizik tedavi doktoru tarafından planlanmalıdır.
• Omuz ağrısı- omuzda çıkma: Hastaların tutulan tarafta omuz ağrısı şikayeti olabilir. Bunun nedeni de o taraf kolda hiç güç olmadığı için kaslar kolu tutamaz ve kol yerinden çıkabilir. Kolun çıkmasıyla ya da hastanın kolunun kontrol edemediği hareketleriyle omuz eklemi içinde ödem ve omuz kasları yırtıkları ortaya çıkabilir. Bunun tedavisinin yapılması gerekir.
• Elde refleks sempatik distrofi sendromu- RSDS: Tutulan tarafta refleks sempatik distrofi ya da algonörodistrofi dediğimiz bir klinik tablo ortaya çıkabilir. O durumda da el üstünde aşırı bir şişlik, ağrı, eklem hareketinde el bilek ve parmak eklemlerinde hareket kısıtlılığı ortaya çıkabilir. Bu durumun da bu hastalığın düzeyine göre ayrı ayrı tedavileri planlanmalıdır.
• Omuz-el sendromu: Omuz ve elin aynı anda tutulduğu duruma omuz-el sendromu denilir. Hastanın günlük yaşamını, rehabilitasyonunu belirgin kısıtlar. Her iki durumun  hızlıca hasta için uygun tedavisi seçilip yapılmalıdır.
• Zihinsel yavaşlama: Hemipleji hastalarının kanama ya da tıkanıklık olması durumuna göre en başka zihinsel fonksiyonlarında yavaşlama olur. Bu durum zaman içinde düzelebilir. Takip edilmelidir.
• Yürüme ve denge bozukluğu: Hastaların güç kaybı ve kasın kasılma düzeyinde azalma (tonus azalması), kasın kasılma düzeyinde artma ( tonus artması- spastisite) olduğu için denge bozuklukları ve yürüme bozuklukları olur. Ayakta duramayabilirler ya da destekle durabilirler. Bu durum başta hasta ve yakınları için çok korkutucu olabilir ama iyileşebilecek bir durum olabilir. Bunun deneyimli bir hekim tarafından değerlendirilmesi ne olabileceğinin alaşılmasını sağlayabilir.
• Ortostotik hipotansiyon: Hastalar ilk ayağa kaldırılmaya çalışıldığında ortostotik hipotansiyon dediğimiz tansiyon düşmeleri olabilir. Bu durumda hastanın ciddi düzeyde baş dönmeleri olabilir. Bu durum hastanın yatakta yattı sürenin kısalması sağlanıp oturma süresi uzatıldığında bu da yetmezse hekim tarafından önerilen başka tedaviler ile geriler.
• Kas iskelet sistemi ağrı problemleri: Hastaların yaşı gereği zaten olan ya da yeni klinik olarak ortaya çıkan diz, omuz, kalça ağrıları olabilir. Bu durum kendi yaş gruplarındaki normal kişilerde de olabilirken yatakta kalan bu kişilerde, pozisyonlama sorunları nedeniyle ortaya çıkabilir. Bu durum genellikle osteoartrit dediğimiz kireçlenme ya da gut hastalığı ile ilgili olabilir. Doğru değerlendirme ile bu ağrılar çözüldüğünde yürümenin ayağa kalkmanın daha hızlı olması fizik tedavi hekimi tarafından sağlanabilir.